Prof. Dr. Meral Yüksel ile Uyku Biyokimyası ve Hastalıklar Konulu Seminer

 Bahçeşehir Üniversitesi Bilimsel Araştırma Topluluğu, Prof. Dr. Meral Yüksel ile 30 Ocak 2021 tarihinde çok keyifli, samimi, bilim dolu bir seminer gerçekleştirdi. "Uyku Biyokimyası ve Hastalıklar" konusunu ele aldığımız seminerde Prof. Dr. Meral Yüksel, kendi çalışmalarını, güncel yayınları paylaşarak uyku biyokimyası detaylarının, hastalıkların, uykunun öneminin ve yeni aydınlanan noktaların üzerinde durdu. Uyku bozuklukları ile ortaya çıkan patolojilerin arka planında yatan biyokimya mekanizmalarını açıkladı. Yaşam Bilimleri patikası olarak bu verimli, aydınlatıcı etkinliği bilinmeyen noktaların üzerinde durarak Prof. Dr. Meral Yüksel hocanın referansıyla siz okurlarımızla paylaşıyoruz.

Uyku, doğal bir dinlenme biçimidir. Vücudun dinlenmesini ve beynin bir gün önce aldığı bilgiyi işlemesini sağlar. Tam anlamıyla şuursuzluk değildir, kişinin kolaylıkla uyandırılabildiği, değiştirilmiş bilinçlilik halidir. Uyku fazları REM (Rapid Eye Movement): rüya uykusu, gecenin ikinci yarısında görülen uykudur, ve NREM (Yavaş dalga uykusu):gecenin ilk yarısında görülen uyku olarak 3 evreden oluşur. Evre 3 derin uykudur.  

Uykunun bize yararları şu şekilde özetlenebilir: enerjimizi arttırır, bağışıklık sistemimizi güçlendirir, fiziksel aktiviteyi arttırır, stresle baş etmeyi sağlar, hafızayı güçlendirir, karar almamızı güçlendirir, konsantrasyonu güçlendirir.

Uykuda serbest radikal akış teorisine göre "serbest radikaller uyanıklık sırasında serebral alanda birikmekte ccc uyku ile uzaklaştırılmaktadır". Uyku sırasında, uyanıklık döneminde oluşmuş olan aşırı serbest radikallerin uzaklaştırılması; serbest radikal oluşumunun azalmasını ve endojen antioksidan mekanizmaların etkinliğinin artmasını sağlar. Bu nedenle UYKU, BEYİN İÇİN ESANSİYEL BİR ANTİOKSİDAN olarak işlev görmektedir .

Prof. Dr. Meral Yüksel vücudumuzda serbest radikal kaynağı olarak reaktif oksijen türevlerinin yanı sıra reaktif nitrojen türevlerinin de üzerinde durdu; oksidatif stresin ve serbest radikallerin başlıca lipitler (yağlar), proteinler ve hücrenin yöneticisi olan genetik materyalimiz DNA'ya ciddi hasarlar verdiğinden bahsetti. Bunun yanında karmaşık biyokimyasal arka plana sahip olan çeşitli uyku hastalıklarından da bahsetti. En sık görülen uyku bozukluklarını insomniler (Uyuyamama), uyku ile ilişkili solunum bozuklukları (Obstruktif uyku apne sendromu), hipersomni ile seyreden santral hastalıklar (Narkolepsiler (Uykululuk)), sirkadyan ritim/ uyku-uyanıklık bozuklukları (Jet-lag), parasomniler, uyku ile ilişkili hareket bozuklukları(Huzursuz bacak sendromu) olarak sıraladı. 

Prof. Dr. Meral Yüksel uyku bozukluklarıyla ilgili yöneltilen sorulara ithafen uzak mesafe yurt dışı uçuşları haricinde melatonin gibi dışarıdan alınan ve vücudun kendi biyokimyasal dengesini etkileyen ilaçlar yerine uyku düzenimizi kendi kontrolümüzde ayarlamayı denememizi, biyolojik saatimizi gece uykusunu verimli alarak yirmili yaşlardaki bizler için 6-7 saat ortalama uyku uyuyarak düzenlememiz gerektiğini belirtti. Uyku bozukluklarına bağlı olarak gelişen solunum sıkıntılarında, uykululuk ya da uykusuzluk hallerinde, huzursuz bacak sendromuna sahip kişilerde alanında uzman hekimlere danışılması gerektiğini belirtti. Sağlıksız uykunun normal biyokimyamıza etkisi nedeniyle ilerleyen dönemlerde birçok patolojik durumla karşılaşılabileceğinin altını çizdi. Prof. Yüksel, uyku bozukluklarının birçok başka hastalık ile de yakından ilişkili olduğunu belirtti. Bu alanlardaki çalışmaların da devam ettiğini, ayrıca uyku bozuklukları konusundaki araştırmaların hastaların hastaneye yatırılarak beyinden gelen sinyallerin, kan basıncı –solunum, oksijen durumu gibi birçok fizyolojik faktörün takip edilerek (hastanın uykudaki fizyolojik durumu takip edilerek) teşhislerin konulduğundan bahsetti. Solunum sıkıntısına sebep olan ve çok sık görülen bir uyku bozukluğu türünden bahseden Meral Yüksel hoca, OSAS olarak bilinen (Obstrüktif uyku apne sendromu) bu hastalığın uyku sırasında tekrarlayan üst solunum yolundaki daralmalar veya tıkanmalar nedeniyle soluk almada kesilmelerle kendini gösteren bir hastalık olduğunu; tekrarlayan soluk kesilmelerinin uykunun devamlılığını bozduğunu, derin ve dinlendirici bir uyku uyunmasını engelleyerek, gündüzleri aşırı uykululuğa neden olduğunu anlattı.  

Uyku bozukluklarının sinir sistemi üzerinde etkileri olduğunu söyleyen hocamız; depresyonun, öğrenme ve hatırlama zorluğunun, fiziksel aktivitede düşüşlerin görülebileceğini ayrıca çocukluktan yaşlı döneme her yaş grubunda uyku bozukluklarına rastlayabileceğimizi belirtti.

Prof. Dr. Meral Yüksel, uzamış uyanıklık durumunda bazı metabolik yolakların baskılandığını, endoplazmik retikulum (ER) stresine yol açtığını belirtti. Hocamız sunumunun sonuna gelirken önemli uyarılarda da bulundu: Uyku, beyin oksidatif stres dengesinin korunması; metabolik faaliyetlerin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi; hafıza, öğrenme, bellek gibi fonksiyonların yerine getirilmesi; vücut kitle indeksinin korunması; endokrin ve metabolik kökenli hastalıklara sahip olmamak; sağlıklı olmak için gereklidir. 

Her birey için sağlıklı uyumanın şart olduğunu; egzersizlerin hafızamız ve metabolizmamız açısından çok önemli katkı sunduğunu; beslenmemize, yağ metabolizmamıza dikkat etmemiz gerektiğini; her insanın hayatının herhangi bir döneminde uyku bozukluğu yaşadığını ama bu sorunların ciddi boyuta gelmesi durumunda tedavi gerektirdiğini tekrar eden hocamız uyku biyokimyasının karmaşıklığını ve araştırmaya devam edilen bir alan olduğunu da belirtti. Prof. Dr. Meral Yüksel, son olarak birlikte çalıştığı ekibinden de söz etti. İlgili okurlarımızın Meral Hoca ve ekibi ile birlikte yaptıkları çalışmaları takip edebilmeleri ve yayınları okuyabilmeleri adına da kendilerine müteşekkir olduğumuz bilim insanlarımızı, hekimlerimizi sizlerle de paylaşıyoruz.  

Prof. Dr. Levent Öztürk, Prof. Dr. Zerrin Pelin, Prof. Dr. Hacer Kuzu Okur, Dr.Öğr. Üye. Gülnur Öztürk, Dr. Öğr. Üye.Özlem Demirel. 

Ek okuma olarak yukarıda belirtilmemiş diğer seminer konu başlıkları: leptin, adiponektin hormonları ve fonksiyonları, uyku ile ilişkili diğer patogenezler, irisin hormonunun uyku biyokimyası ve yağ hücreleriyle ilgisi, diğer miyokinler, irisin hormonunun beyin fonksiyonları üzerine etkisi. 

Bilimle kalın…