İlk Türk Kadın Vali: Lale Aytaman

"Bazen 'Ben kadından talimat almam.' şeklinde tavırlarla karşılaştım"

Kadınların hikayelerini paylaşan, "Deneyim paylaşınca güzeldir" inancıyla çalışan BinYaprak ailesi olarak, 29 Ekim'de BinYaprak Hikaye Hasadı Hareketini başlattık. Cumhuriyetimizin 2. yüzyılına kadınların hikayelerini hediye etmek için çıktığımız Hikaye Hasadına, ilklerin hikayeleri ile devam ediyoruz.  

Türkiye'de ilk kadın vali olarak görev yapan kişi, Lale Aytaman'dır. Lale Aytaman, Türk kamu yöneticisi ve bürokrattır. Türkiye'nin ilk kadın valisi olarak büyük bir ilke imza atmış ve kadınların kamu yönetimindeki rolünü güçlendirmiştir. Görev yaptığı süre boyunca kararlı ve etkili bir liderlik sergilemiş, kamu hizmetine önemli katkılarda bulunmuştur. 

Eğitim Hayatı

İstanbul Avusturya Kız Lisesi'nden mezun olduktan sonra hayatına heyecan verici bir dönüm noktası olan 1962'de Phoenix, Arizona'da AFS öğrenci değişimi programına katılmıştır. Bu deneyim, onun hayatında büyük bir etki bırakmış ve yeni ufuklar açmıştır.

İstanbul Üniversitesi'nde Alman Dili ve Edebiyatı bölümünde eğitim gören Lale Aytaman, dil ve edebiyat alanında tutkulu bir öğrenci olarak yetişmiştir. Eğitimine olan bağlılığı ve merakı, onu Almanya'nın güzelliklerini keşfetmeye yönlendirmiştir. Bu nedenle, Hamburg'da Alman Dili ve Edebiyatı alanında doktora yapmak için yola çıkmıştır. 

Kariyeri ve Çalışmaları

1978 yılında kaymakam olarak atanmış ve farklı illerde görev yapmıştır. Bu süre zarfında Kastamonu, Manisa, Bursa, Kocaeli gibi illerde kaymakamlık görevlerinde bulunmuştur.

1991 yılında Türkiye'nin Muğla iline vali olarak atanması, Türkiye'nin tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Lale Aytaman, Muğla Valisi olarak göreve başlamış ve bu görevini 1995 yılına kadar sürdürmüştür.

Aytaman o yılları şöyle anlatıyor:

"Bir taraftan çok çekiniyordum, 'Başaramazsam arkamdan gelen kadınlara kapılar kapanır.' diye korkuyordum. Onun için büyük hırsla başarılı olmaya çalıştım. 'Nereden çıktı bu hanım?' diye soranlar oldu. Mülkiyeden gelmemem kuşku uyandırdı ve tepki çekti. O zamana kadar Türkiye'de hiç kadın vali ya da başbakan olmamıştı. Sadece milletvekilleri ve bakanlar vardı. Türkiye Cumhuriyeti idari hayatında çok büyük bir adımdı. Herkesin duyguları karışıktı, merakla benim ne yapabileceğimi ve yapamayacağımı takip ediyorlardı. Bunun güçlüğünü anlatacak kelime bulamıyorum. Öncelikli olarak, kadınlarla güçlü bağlar kurmaya çalıştım. Çünkü kadınlar da yıllarca hep bir kenara itilmişler ve ön saflara çıkamıyorlardı. Mesai arkadaşlarım arasında kadınları daha önemli mevkilere getirmeye çalıştım. Muğla'daki kadınlarla çeşitli etkinliklere katıldım. Eşofman giyip, sokakta yürüyüşe gitmekten tutun da çevreyi korumaya kadar birçok konuda faaliyette bulunmaya çalıştım. Atatürk bize bu yolu açmış üzerinden bu kadar yıl geçmiş, her alanda kadın kendini gösteriyordu. Ancak tüm illerin idarecileri arasında tek kadın bendim. O yüzden benim örnek olmam gerekiyordu. Hem de yol açıcı bir misyon yüklenmiştim. Ona gayret ettim."

Görev süresi boyunca Muğla'nın yönetiminde etkili olmuş, bölgenin kalkınması, turizm sektörünün gelişimi ve çevre koruma gibi konulara önem vermiştir. 1994-1995 yıllarında Muğla Valisi olarak Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Planlamalar Kongresi Türk Milli Heyeti Başkanlığı yapmış ve aynı zamanda "Avrupa Planlamaları Çalışma Grubu" başkan yardımcısı olarak görev almıştır.

Muğla ilinde kadının el emeğinin değerlendirilmesi ve tütüne alternatif projelerin geliştirilmesi amacıyla Leyla Aytaman, geleneksel dokumacılığın korunması için Yeşilyurt Modelini oluşturmuş ve "MELSA" adlı bir kuruluşu kurmuştur (Muğla El Sanatları).

"Bazen 'Ben kadından talimat almam.' şeklinde tavırlarla karşılaştım" 

Leyla Aytaman'ın çevreye yönelik faaliyetleri ve Muğla Üniversitesi'nin kurulması gibi konularda da önemli katkıları olmuştur. Bu sayede çevre koruma, yerel yönetimler ve eğitim alanında etkili çalışmalara imza atmıştır.

1995 yılında ANAP'tan Muğla milletvekili seçilen Leyla Aytaman, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Kadının Statüsünü Araştırma Komisyonu Başkanlığı yapmıştır. Ayrıca ANAP Grup Yönetim Kurulu üyeliği ve ANAP Merkez Karar Yönetim Kurulu üyeliği gibi önemli görevlerde de bulunmuştur.

Leyla Aytaman ayrıca Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve Batı Avrupa Birliği Milli Heyeti üyeliği yapmıştır. AKPM'de "Çevre, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Komisyonu" Başkanlığı gibi önemli pozisyonlara seçilen ilk Türk milletvekili olmuştur. Halen AKPM onur üyesi olarak görev yapmaktadır.

Lale Aytaman'ın Türkiye'deki valilik görevinin yanı sıra uluslararası alanda da aktif bir şekilde yer almıştır. Avrupa Konseyi'nde Türkiye'yi temsil etmiş ve çeşitli projelerde yer almıştır. Ayrıca Birleşmiş Milletler Kadının Statüsü Komisyonu'nda Türkiye'yi temsil etmiştir.

Eski başbakanlardan Nihat Erim'in yeğeni olan Aytman'ın babası Dr. Abdullah Köseoğlu ise 1975-1980 yılları arasında Kocaeli senatörlüğü yaptı. Emekli Büyükelçi Reha Aytaman ile evli olan Lale Aytaman bir çocuk annesi.

Aytaman, valilik döneminde yaşadığı anılarını, "İğneli Koltukta Dört Buçuk Yıl" adlı kitapta toplamıştır.

Lale Aytaman'ın siyasi ve bürokratik kariyeri, kadın hakları, çevre koruma ve yerel yönetimler gibi konulara odaklanmıştır. Kadınların toplumsal hayatta daha fazla yer alması, çevrenin korunması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesi konularında çalışmalarda bulunmuştur.

Lale Aytaman, entelektüel birikimi, liderlik vasıfları ve toplumsal hizmetlere olan katkılarıyla tanınan bir isimdir. Türkiye'de kadınların kamu yönetimindeki rolünün güçlenmesine öncülük etmiş, kadın hakları konusunda farkındalık yaratmış ve çevre koruması için önemli adımlar atmıştır.