Patent Savaşları: CRISPR-Cas Sistemi

Hızlı, pratik, uygun fiyatlı ve kullanım esnekliği açısından belki de şu ana kadar sahip olduğumuz en efektif genom düzenleme aracı olan CRISPR-Cas sistemi, moleküler biyolojiye ve hastalık tedavilerine olan bakış açımızı tamamen değiştirdi. Bu kadar öneme sahip olan bir teknolojinin patent hakları kimlere ait? 

UC Berkeley'de çalışmalarını yürüten Jennifer Doudna, ekibi ve onlarla iş birliğinde bulunan başka araştırmacılar, 2012'de yayınladıkları çalışmalarından sonra Mayıs 2012'de, CRISPR-Cas sisteminin patent başvurusu yaptı. Broad Enstitüsü'nde araştırmalarını sürdüren Feng Zhang ve ekibi de patent girişimlerini Aralık 2012'de başlattı. Doudna ve ekibi patent başvurusunu daha önce yapmasına rağmen, Zhang ve ekibi Nisan 2014'de patenti aldı.Bu karardan sonra Berkeley'deki araştırma grubu Broad Enstitüsü'nün patentine itirazda bulundu. 2017 yılının başlarında Amerikan Patent ve Marka Kurumu (USPTO), Broad Enstitüsü'nün yeniliklerinin patent alabileceğinde karar kıldı. Yani, Broad Enstitüsü CRISPR'ın ökaryotlarda genom düzenleme ile ilgili fikir haklarını, bu teknolojinin en yaygın kullanım alanını elinde bulunduracaktı. Aynı senenin mayıs ayında UC Berkeley bu karara temyiz talebinde bulundu. Gerekçeleri ise, yaptıkları orijinal başvuruların CRISPR-Cas sisteminin bütün hücrelerde kullanılabileceğini kapsadığı ile ilgiliydi.Zhang ve ekibi ise ökaryotlarda CRISPR'ın kullanımını kimin icat ettiği üzerinde durmuştur.

Bahsettiğimiz iki araştırma grubuna ek olarak farklı gruplar ve enstitüler de CRISPR-Cas sistemi ile ilgili patent başvurularında bulunmuştur. 2017 yılına kadar Harvard ve MIT başta olmak üzere CRISPR ile ilgili yaklaşık 78 patent alınmıştır. Bu sistemi daha da optimize etmek için geliştirilen farklı endonükleazlar, hedef alınan farklı hücre türleri, kullanılan farklı vektörler patent başvurularının bu denli fazla olmasını sağlamıştır. 

  2019 yılının ortalarında ise CRISPR-Cas sisteminin fikir hakkı ile ilgili soruşturmalar hala devam ediyordu. 2017 yılında Broad Enstitüsü'nün çalışmalarının farklı olduğuna karar kılan USPTO, UC Berkeley ve Broad Enstitüsünün fikir haklarının örtüşebileceği ile ilgili belgeleri 2019'da yayınladı. Bu belgelerle beraber, USPTO daha önceden de tartışılan konuyu tekrar gündeme getirdi: İlk olarak hangi araştırma grubu CRISPR sistemini ökaryotlarda en büyük ticari değere sahip olacak şekilde adapte etti?

Amerika'da CRISPR-Cas sisteminin patenti ile ilgili soruşturmalar ve belirsizlikler devam ederken UC Berkeley takımı, 2017 yılında Avrupa Patent Ofisi (EPO) tarafından CRISPR-Cas sisteminin kullanım ve uygulama alanlarını kapsayan Avrupa'daki ilk patenti almıştır. Bu yıllarda, Broad Enstitüsü ise Avrupa'da çok da şanslı olamadı. Broad, ökaryotlarda CRISPR'ı ilk kullanan grup olma zorunluluğunu karşılayamadı ve bundan ötürü EPO tarafından patent başvurusu iptal edildi.

CRISPR-Cas sisteminin ökaryot hücrelerde genom düzenleme aracı olarak kullanılmasını hangi araştırma grubunun bulduğu 5 senedir süren soruşturmalarla hala bir açıklığa kavuşamamıştır. 2019 yılının son aylarında verilen kararla, CRISPR-Cas sisteminin fikir haklarının soruşturması yaklaşık olarak 2 sene daha sürecek. Yüksek ivmeyle ilerleyen biyoteknoloji alanında şüphesiz ki bunun gibi bir sürü "patent savaşları" olacaktır.

Kaynaklar:

Affairs, P. (2019). CRISPR Timeline. Retrieved 2 January 2020, from 

Cohen, J. (2019). CRISPR patent fight revived. Science, 365(6448), 15.2–16. doi:10.1126/science.365.6448.15-b

Ledford, H. (2016). CRISPR patent probe begins. Nature, 531(149).

Mika, A. (2017). Flux and Uncertainty in the CRISPR Patent Landscape. Retrieved 30 December 2019, from https://www.the-scientist.com/bio-business/flux-and-uncertainty-in-the-crispr-patent-landscape-30228

İleri okuma önerisi:

Contreras, J. L., & Sherkow, J. S. (2017). CRISPR, surrogate licensing, and scientific discovery. Science, 355(6326), 698–700. doi:10.1126/science.aal4222

Bu yazı Bin Yaprak misafir yazarlarından Rabia Gül Aydın tarafından yazılmıştır.