Dilhan Ezer Eryurt’un Bilimsel Hayatı

NASA'da çalışan ilk Türk bilim kadını, Goddard Araştırma Enstitüsü'nde çalışan döneminin tek kadın astronomu, Apollo Başarı Ödüllü Eryurt'u yakından tanıyalım!

NASA'da çalışan ilk Türk bilim kadını Dilhan Eryurt 29 Kasım 1926'da dünyaya gelmiştir. İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi bölümünde üniversite öğrenimine başlayan Dilhan Eryurt, matematiğe yardımcı ders olarak verilen astronomiye merakının da üniversitede ortaya çıktığını belirtiyor.

1953 yılında Dilhan Eryurt Michigan Üniversitesi Astronomi bölümüne kabul edilmiştir. Burada hem yüksek lisans yapıp hem de araştırma görevlisi olarak çalışacaktır. Daha sonra Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı'nda asistan olmuş ve önce doktora daha sonra da doçentlik çalışmalarını tamamlamıştır.

Dilhan Eryurt 1959 yılında aldığı bursla iki yıllığına Kanada'ya gitti. Eryurt astrofizik konusundaki araştırmalarını geliştirmek istiyordu fakat bu çok fazla matematik gerektiren bir alandı ve yapılması gereken hesaplamalar yaklaşık bir hafta kadar sürüyordu. Dilhan Eryurt günlerce kütüphanede çalıştı ve yazdığı programla eskiden hesap makinesiyle haftalar süren hesaplamaların bir saniye gibi kısa bir süreye inmesine yardımcı oldu. Bu yıllarda henüz Türkiye'de bilgisayarın ne olduğu dahi bilinmiyordu. Programlama konusunda hızla ilerleyen Eryurt, daha sonra yıldızların yapı modelleri üzerine birçok başarılı program yazacaktı.

Modern yıldız evrimi teorisinin temelleri

Dilhan Eryurt, bir süre sonra bu çalışmaları sonucunda National Academy of Sciences bursunu alarak Goddard Araştırma Enstitüsü'ne kabul edilmiştir ve konu ile ilgili o dönemde enstitüde çalışan tek kadın astronom olarak birçok makale yayınlamıştır. Eryurt aynı zamanda Güneş'in evrimi üzerine modellemeler yapmış ve Güneş evriminin çeşitli aşamalarının hesaplamalarını gerçekleştirmiştir.

Bu çalışmaları, bilim dünyasının yıldız evrimine bakış açısını köklü bir değişime uğratarak günümüzdeki modern yıldız evrimi teorisinin temellerini atmıştır. NASA'da bulunduğu dönemde birçok akademik makale yayınlamıştır. Buradaki çalışmalarının karşılığında NASA'nın en prestijli ödüllerinden biri olan Apollo Başarı Ödülü'nü almıştır. NASA'dan aldığı, aya iniş projesine olan katkılarını temsil eden Apollo ödülünden sonra, Dilhan Eryurt 1968 yılında Türkiye'ye geri döndü. Bilgi birikim ve tecrübesini genç nesillere aktarmak adına, dönüşünde Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde misafir profesör olarak derslere başlamıştır. Bu bir senelik süren sürecin ardından üniversitede astrofizik derslerini başlatmıştır.

Türkiye'deki astronomların fikir alışverişinin yetersizliğine değinerek, Ulusal Astronomi Kongresi'ni kurmak adına çalışmalara başlamıştır. TÜBİTAK'ın desteği ile ilk ulusal astronomi toplantısını resmi olarak düzenlemişlerdir. Prof. Dr. Dilhan Eryurt, 1969 ve 1973 yılları arasında NASA'daki çalışmalarına devam etmek amacıyla ODTÜ'deki görevine bir süre ara verdi. 1973 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi'ne geri dönen Dilhan Eryurt bu kez burada Astrofizik bölümünü resmi olarak kurmuştur.

Dr. Dilhan Eryurt Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde görevi sürer iken 1977 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü ile onurlandırılmıştır. 1988 yılına kadar olan süreçte de, ODTÜ'de hocalığa devam etmiş ve birçok genç astronomun hayatına dokunmuştur. 1988 yılında üniversitedeki görevine yönetici olarak devam etme kararı almış, 6 ay süre ile Fizik bölümü başkanlığını yürütmüş, akabinde 1993 yılına kadar Fen Edebiyat Fakültesi Dekanlığını sürdürmüştür. Dilhan Eryurt, emekli olmadan evvel 1991 yılında ODTÜ'de bir yıldız gözlemevi kurulmasında başrol aldı. Prof. Dr. Dilhan Eryurt, 13 Eylül'de evinde geçirdiği kalp krizi sonucu 86 yaşında yaşama gözlerini yumdu.

86 yıllık ömrüne birçok başarı eklemeyi başaran Eryurt, Türkiye ve dünyada astronomi ve astrofizik çalışmalarının gelişmesinde büyük bir rol oynamıştır. Dilhan Eryurt'un bu başarı dolu hayat hikâyesinin tüm kadınlara ilham vermesi dileğiyle…

Bu yazı CampusWIN Academy Bilkent Üniversitesi lideri ve mezunumuz Funda Tuğrul tarafında yazılmıştır. Teşekkürler Funda!