Kararlarımızı Etkileyen Değerlerimiz ve Duygularımız

Kararlarımızı etkileyen değerler ve duygular başlıklarını biraz irdeleyelim...

1) Değerler

Balonun Sepeti Sağlam mı?

Balon sepet, ateşleyici ve kubbeden oluşan çok basit bir yolculuk aracıdır. Ancak yolculukta her bir parçasının, kullanan pilotun ve dış etmenlerin çok önemli rolü vardır. Kararlarımız ve karar verme sürecimiz de balonunkine çok benzer. Kararlar söz konusu olduğunda, davranışların temeli olan değerlerimiz balonun sizi taşıyan sepetine benzer. Tıpkı sizi taşıyan, dengede tutan zor anlarda dış etkenlerden koruyan sepet gibi karar verirken de değerleriniz her zaman yanınızdadır; karar verme sürecinde kafanız karışırsa değerlerinize yaslanın.

Değerlerle Yaşamak

Değer, aslında bir şeyin önemini belirlemeye yarayan ölçüdür. Somut olarak değer biçebileceklerimizin yanında bir de insani değerler yani soyut değerler mevcuttur. İşte bu soyut ölçü hayattaki en önemli kararlarımızı yönlendirir. Bu yüzden karar verirken zorlandığınızda, kafanız karıştığında en başa dönün ve değerlerinizi sorgulayın. Örneğin, benim her karar yolculuğumda, değerler sepetimin en temel malzemesi adalettir.

Amazon'un kurucusu Jeff Bezos da yıllar önce büyük babasından aldığı dersi bir mezuniyet töreni konuşmasından gençlere şöyle aktarıyordu: "Zeki olmak sizi verilmiş bir hediyedir; iyi olmak ise bir seçimdir. Bizi biz yapan seçtiklerimizdir. Mezun olduktan sonra sizin seçiminiz ne olacak? Ne pahasına olursa olsun zeki mi olacaksınız, iyi kalpli birimi?"

Değerlerinizile yaşıyorsunuz, değerlerinizle anılacaksınız.

Değerler, davranışların ve kararların temeli ve taşıyıcısıdır. Karar verirken ve karar aldırmaya çalışırken işe önce kendinizin ve karşınızdakilerin değerlerini anlayarak başlayın. Karar yolculuğunda değerlerinize sahip çıkın.

2) Duygular

Balonun Ateşleyicisi Çalışıyor mu?

Nasıl ateşleyici balonun havalanmasını sağlıyorsa, karar verirken de en önemli harekete geçirirci unsur duygulardır. Ancak duygular, balonu gereğinden az ya da fazla yükselterek yolunu her an şaşırtabilir. Karar verirken duygularımızı dinlemeli ama akışına kapılmamalısınız.

Duyguların Gücü Adına

Duygular, karar almak ve karar aldırmak için en etkili yardımcınızdır. Bu süreç içerisinde ateşleyici etkiye sahiptir. Enteresandır, duygu kelimesi (emotion), hareket kelimesini (motion) içerir. Duygunun eylem üzerindeki kapsayıcılığını güzel ifade ediyor.

Duygularımızın kararlarımız üzerine etkilerini inceleyen nörobilimci Antonio Damasia kararlarımızı sadece düşünsel faaliyetler sonucu vermediğimizi, duygularımızın bu süreçte belirleyici olduğunu bilimsel olarak göstermiştir.

Her insanın bir duygusal bir de rasyonel tarafı vardır. Jonathan Haidt'in mutluluk ile ilgili yazdığı kitaba ait modelde; duygusal tarafımız kocaman bir file, rasyonel tarafımız ise filin binicisine benzetilir. Binicinin güçlü yanı uzun vadeli düşünmesidir. Filse tembeldir, uzun dönemli fayda yerine kısa dönemli kazançları tercih eder. Dizginler binicinin elinde olduğu için kontrol onda gibi gözükür. Ancak fil daha güçlüdür. Gidilecek yön konusunda hemfikir olmadıklarında binicinin kazanması zordur. Bir değişimin hayata geçmemesinin ana sebebi de genelde fildir. Rejim yapmaya binici karar verse de çikolata yemeyi fil seçer. Bu sebeple karar verirken veya birisini herhangi bir karara ikna ederken onun hem binici hem de fil tarafına, yani hem mantığına hem de daha önemlisi duygularına hitap etmek gerekir.

Hangi Duygu Hangi Etki

Harvard Üniversitesi Karar Bilimleri Laboratuvarı'nın başındaki profesör Jennifer Lerner yaptığı araştırmalarla kişinin içinde bulunduğu duygusal durumun, verilecek kararları, satın alma ve satma eğilimlerini ne yönde etkilediğini incelemiş. Bulgulara göre üzüntü hali insanların daha hızlı karar almasına sebep olmakta. Mutluyken ise sezgisel ve yaratıcı kararlar veriyor ancak mantıksal hata yapmaya eğilimli oluyorlar. Yine Lerner'ın bulgularına göre, kızgınlık ise insanların daha fazla risk almasına sebep oluyor. Korkuysa kızgınlığın tam tersine risk almayı azaltıyor. Farklı duygular kararlılığımızı ve kararlarımızı farklı şekilde etkiliyor. Kararların özündeki ve çevresindeki duyguları fark edin, duyguların etkilerinin farkında olun...

Duygular, karar balonunun ateşleyicisidir ancak ateşin harını da iyi ayarlamak gerekir. Davranışlarımızın tamamen duygularımız tarafından kontrol edildiği durumlarda sonradan mantıksız görünen kararlar veririz. Sonradan pişman olduğum kararlarıma baktığımda çoğunun o anın heyecanıyla verildiğini görüyorum. Örneğin dışarı yemeğe çıkarken kendi kendime yemeğin sonunda tatlı almayacağıma söz verdiğim halde mönü önüme geldiğinde dayanamayıp sipariş eder, henüz tatlım bitmeden pişmanlık duymaya başlarım. Karar anındaki heyecanımız ve aldığımız haz seçimlerimizi tamamen değiştirecek, tam ters yöne çekecek kadar etkilidir. Heyecan ve hazdan uzaktayken daha rasyonel düşünüp karar verebiliriz. Kritik kararlar verirken sadece duygularınıza kapılmadığınızdan emin olun.

Bu yazı Bin Yaprak misafir yazarlarından Lale Saral Develioğlu tarafından yazılmıştır. Teşekkürler Lale!

Etiketler: