Mobbing'i Tanıyalım

Bu yazımızda kurumda şiddetin en belirgin ve yaygın hali olan "mobbing" konusunu masaya yatırıp kapsamını, nasıl gerçekleştiğini ve mobbingin önlenmesi konusunda neler yapılabileceğini anlatacağız. 

Mobbing (Bezdiri) Nedir?

Mobbing iş yerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğer kişi veya kişilere yönelik gerçekleştirilen, belirli bir süre sistematik olarak devam eden; yıldırma, pasifize etme veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan mağdur ya da mağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı uygulanan bir çeşit psikolojik şiddettir. Bu şiddet bireyi çaresiz ve savunmasız bir halde bırakır.

Mobbing yalnızca çalışanları değil, psikolojik şiddetin gerçekleştiği kurumu da etkilemektedir. Mobbing sebebiyle kurumlar başarılı çalışanlarını yitirebilir, psikolojik olarak etkilenen çalışanlarının iş verimin düşmesi sebebiyle zarara uğrayabilir ve kurumsal olarak saygınlıklarını yitirebilir. 

Mobbing Ölçütleri

İş yerinde yaşanan her türlü olumsuz olay ya da tartışma mobbing olarak adlandırılamaz. İş yerlerinde mobbing olgusundan bahsedebilmek için olumsuz davranışların bazı unsurları içermesi gerekmektedir:

• İş yerinde gerçekleşmelidir.
• Üstler tarafından astlarına uygulanabileceği gibi, astları tarafından üstlerine de uygulanabilir ya da eşitler arasında da gerçekleşebilir.
• Sistemli bir şekilde yapılmalıdır.
• Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır.
• Kasıtlı yapılmalıdır.
• Yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırma amacında olmalıdır.
• Mağdurun kişiliğinde, mesleki durumunda veya sağlığında zarar ortaya çıkmalıdır.
• Kişiye yönelik olumsuz tutum ve davranışlar gizli veya açık olabilir.

Mobbingin Ortaya Çıkışı

Mobbing uygulayan ve uygulanan kişilerin kurum içerisindeki hiyerarşisine göre yatay ve dikey mobbing olarak ikiye ayrılır:

Dikey Mobbing

Dikey mobbing üstlerden astlara ya da astlardan üstlere yönelen, aynı zamanda iki yönlü de olabilen psikolojik taciz türüdür. Bu taciz biçimi amirin astlarına uyguladığı ya da astların bireysel olarak veya birlikte hareket ederek amirlerine uyguladıkları olumsuz davranışlar olarak karşımıza çıkar.

Yatay Mobbing

Yatay mobbing aynı düzeyde veya aynı hiyerarşik grupta olanların birbirlerine karşı uyguladıkları davranışların bütünüdür. Birbirleriyle fonksiyonel ilişki içinde olan eşitler birbirlerine mobbing uygular.

Mobbing Sayılabilecek Davranışlar

Mobbing sayılabilecek davranışlar uygulamada 5 farklı grupta ve 45 ayrı davranış biçimi olarak tanımlanmıştır. Şimdi bu davranış gruplarına yakından bakalım:

1.Grup: Kişinin iletişim ve kendini ifade etmesini kısıtlayan davranışlar

• Kişinin kendini ifade etme fırsatı, üstü tarafından kısıtlanır.
• Kişinin sözü sürekli kesilir.
• Kişinin kendini ifade etme fırsatı meslektaşlarınca kısıtlanır.
• Kişi azarlanır ve kişiye bağırılır.
• Kişi işiyle ilgili olarak sürekli eleştirilir.
• Kişinin özel yasamı sürekli eleştirilir.
• Kişi, telefonla rahatsız edilir.
• Kişi sözlü olarak tehdit edilir.
• Kişiye yazılı tehdit mektubu gönderilir.
• Bakışlarla ve jestlerle ilişki reddedilir.
• İmalar yoluyla ilişki reddedilir.

2. Grup: Kişinin sosyal ilişkilerine saldırma

• Kişinin etrafındaki insanlar kişiyle konuşmamaya baslar.
• Kişi kimseyle konuşturulmaz ve görüşme hakkından yoksun bırakılır.
• Kişi diğer çalışanlardan izole edilerek ayrı bir yerde çalıştırılır.
• Kişinin meslektaşları ile konuşması yasaklanır.
• Kişi yokmuş gibi hareket edilir ve haklarına, kişiliğine saygı gösterilmez.

3. Grup: Kişinin itibarına zarar veren davranışlar

• Kişinin arkasından kötü konuşulur.
• Kişi hakkında asılsız dedikodular çıkartılır.
• Kişi gülünç duruma düşürülerek, kişiyle alay edilir.
• Kişiye akıl hastasıymış gibi davranılır.
• Kişiye psikolojik bir incelemeden geçmesi için zorlama yapılır.
• Kişinin herhangi bir özrüyle alay edilir.
• Kişinin yürüyüşü ve sesi taklit edilerek alay edilir.
• Kişinin politik görüşü ya da dini inançlarıyla alay edilir.
• Kişinin özel yaşamıyla alay edilir.
• Kişinin milliyetiyle alay edilir.
• Kişi öz güvenini etkileyecek bir iş yapmaya zorlanır.
• Kişinin çabası ve başarısı haksız bir şekilde değerlendirilir.
• Kişinin kararları sürekli sorgulanır.
• Kişi küçük düşürücü isimlerle çağrılır.
• Kişiye cinsel içerikli imalarda bulunulur.

4. Grup: Kişinin yaşam kalitesine ve mesleki durumuna yönelik davranışlar

• Kişiye önemli görevler verilmemeye başlanır.
• Kişiye verilen işler geri alınarak kişinin görevleri kısıtlanır.
• Kişiye anlamsız görevler yaptırılır.
• Kişiye yeteneklerinden daha düşük görevler verilir.
• Kişinin işi sürekli olarak değiştirilir.
• Kişinin öz güvenini etkileyen işler verilir.
• Kişinin itibarını düşürecek nitelikte işler verilir.
• Oluşan zararların faturası kişiye çıkartılır.
• Kişinin işyerine veya evine hasar verilir.

5. Grup: Kişinin sağlığını doğrudan etkileyen davranışlar

• Kişi fiziksel olarak zor bir görev yapmaya zorlanır.
• Kişiye fiziksel şiddet tehditleri uygulanır.
• Kişi hafif şiddetle korkutulur.
• Kişiye fiziksel olarak zarar verilir.
• Kişi cinsel olarak taciz edilir.

İş yerlerinde Mobbing Süreci

İş yerlerinde rahatsız edici davranışlarla kendisini gösteren mobbing, bu davranışlarla başlayarak mağdurun işten ayrılmasına varana kadar bazı aşamalardan geçer.

İlk olarak psikolojik tacizi uygulayanla mağdur arasında tartışmalar/sürtüşmeler baş gösterir. Bu aşamada gerçekleşen davranışlar mobbing olarak nitelendirilemez ancak zamanla belirli bir sıklıkla gerçekleşmeye başlayıp şiddetini artırmaya başladığında adım adım mobbinge yaklaşır.

Zamanla daha saldırgan ve cezalandırıcı biçimde ortaya çıkan bu davranışlar mağdurun üzerindeki baskının artmasına sebep olurken yine mağdur hakkında yönetime şikayetler gitmeye başlar.

Yönetimin, gerçekliği saptırılmış bilgilerle mağdura karşı ön yargısının oluşmasının sağlanması da baskının en üst seviyeye çıktığı andır. Halihazırda mağdura karşı olumsuz bir ön yargıya sahip yönetim, mağdur hakkındaki asılsız suçlamaları kabul ederek mağdur hakkında disiplin uygulamaları başlatıp hak ihlalleri yapabiliyor.

Son aşamada ise psikolojik tacizden fazlasıyla etkilenen mağdur ya kendi isteğiyle işten ayrılır ya da işine son verilir. Uygulanan mobbingin boyutuna ve mağdurun ne kadar etkilendiğine bağlı olarak mağdur, çalışma hayatından tamamen vazgeçebilir ve tıbbi/psikolojik yardıma gereksinim duyabilir.

İşyerlerinde Mobbing'in Önlenmesi

Hem kurumlar hem de çalışanlar açısından oldukça olumsuz etkiye sahip olan mobbing,başarılı bir liderlik ve önleyici kurum politikaları ile önlenebilir. Bu konuda kurumların önceliği;

• Şirket içi anti-mobbing politikaları benimsenmesi ve düzenlemesi
• Şirket için anti-mobbing veyahut bu amaca hizmet eden (etik komitesi) komitelerin oluşturulması
• Çalışanlara psikolojik taciz konusunda eğitimler vermek ve bilgilendirme çalışmaları yapmak,
• Kurum olarak mobbinge karşı bir eylem haritası ortaya koymak ve mobbinge maruz kalan çalışanlar için bir başvuru rotası çizmek,
• Mağdurun tarafsız biçimde dinlenilmesi ve kişiliğinin korunmasını öncelemek,
• Bu konuda gizliliği ve mağdurun korunmasını esas almak olmalıdır.

Mobbing Hakkında Kısa Bir Araştırma

2013 Haziran ayında PERYÖN ve Towers Watson tarafından düzenlenen "Mobbing Araştırması"na çeşitli sektörlerden 143 katılımcı veri sağlamıştır. Mobbinge yönelik çeşitli soruların yöneltildiği bu araştırmada şirketlerin verdikleri cevaplar tablolaştırılarak görsel hale getirilmiştir.

Raporlanan mobbing vakalarının azlığında şirketlerin mobbing karşısında rapor etmeye yönelik bir mekanizma oluşturmamaları ya da mobbing şikayetlerini titizlikle değerlendirecek bir yapılaşmaya gitmemelerinin de payı olduğu şirketlerin bu konuda verdikleri yanıtlardan çıkarılabilir.

Sonuç itibariyle, ülkemizde şirketler tarafından uygulanan düzenlemeler, çalışan memnuniyetini sağlayacak düzeye ulaşmış görülmemektedir.

Şirket verimliliği ve imajının güçlendirilebilmesinin yanı sıra çalışan bağlılığının arttırılabilmesi için mobbing'e yol açan şirket içi koşullar, mobbing uygulayanların bu şekilde hareket etmelerinin nedenleri ve mobbinge uğrayanların bu durumla nasıl başa çıkmaları gerektiği dikkatle ele alınmalıdır.

Aynı paralelde çalışanlara gereken destek; yasal mevzuatı da içine alan eğitim, psikolojik yardım ve şirket içi mekanizmaları içerecek bir çerçeveye oturtulmalıdır. Bu noktada mobbinge karşı en önemli görev, üst yönetimin liderliğine düşmektedir.

https://www.peryon.org.tr/

https://www.gide.com/en/node/110/locale